Pankreası meydana getiren hücrelerin kendi işlevlerini kaybederek kontrolsüz bir biçimde bölünüp çoğalmasına pankreas kanseri adı verilmektedir. Ekzokrin ve endokrin pankreas kanseri olarak iki grupta incelenir. Ekzokrin pankreas kanseri, pankreasın özsuyunu aktaran kanallarda meydana gelir. Hormonları üreten hücrelerde ortaya çıkan kansere ise endokrin pankreas kanseri denmektedir.
Pankreas midenin arka bölümünde yer alan, sindirim için gereken enzimleri üreten ve bu enzimleri kanalla duodenuma (ince bağırsağın ilk kısmı) aktaran bir organdır. Ayrıca kan şekerinin düzenlenmesini sağlayan hormonları da üretir.
Risk faktörleri
Sigara içmenin pankreas kanserinde bir risk faktörü olduğu bilinmektedir. Bununla beraber genetik faktörler, aile öyküsü ve bazı mutasyonların hastalıkta etkin olduğu düşünülmektedir. Ayrıca ileri yaş, sürekli geçirilen pankreatit atakları ve safrakesesi ameliyatı, protein ağırlıklı beslenme alışkanlığı, şişmanlık gibi faktörlerle de ilişkilendirmeler yapılmaktadır ancak kesin yargılar mevcut değildir.
Belirtiler
İlk evrelerde nadiren belirti gösteren pankreas kanserinde en sık görülen belirtiler sarılık, kilo kaybı ve ağrıdır. Bunlar dışında kabızlık, ishal, gaz sancıları, bulantı gibi bulgular da hastalığın habercisi olabilmektedir. Bazı vakalarda ise aniden beliren şeker hastalığı uyarıcı olabilir. Safra taşı ve alkol tüketimi gibi bir etken bulunmazken pankreatit atağına maruz kalmak pankreas kanseri bulgularından biri olarak değerlendirilebilir.
Pankreas kanseri nasıl teşhis edilir?
Pankreas kanserinde erken teşhiste bulunmak bir hayli güçtür. Genel olarak erken evrelerde belirti göstermez. Görülen belirtiler de farklı hastalıklarla benzerlik gösterir. Pankreas kanserinde teşhis genel olarak testler yardımı ve çeşitli görüntüleme yöntemleriyle konulur. Kanserin yayılma durumuna evreleme ismi verilir. Doğru ve etkin bir tedavinin verilmesi için testler ve görüntüleme yöntemleri oldukça önemlidir.
Pankreas Kanserinde Teşhisinde Uygulanan Testler
Bireyin sağlık taraması yapılarak geçmişi sorgulanır. Kronik hastalıklar varsa bu yolla tespit edilir. Kan testinde ise kanın uygun değer aralıklarında olup olmadığı kontrol edilir. Bilirubin gibi maddelerin seviyesi sorgulanır. Tümör belirteçleri ise kanserli hücrelerin davranışı hakkında bilgi edinebilmemizi sağlayan ya da tümörün var olup olmadığını tespit etmeye yarayan idrar, kan ve doku testleridir. Bu testler için vücuttan örnekler alınarak analizler yapılır. Tümör belirteçlerinden CA 19.9 ve CEA, tümör hakkında bilgilere verebilir ve tanı konan hastalarda yol gösterici olarak rol oynar.
Görüntüleme Yöntemleri
Birçok kanser türünde olduğu gibi manyetik rezonans (MR) pankreas kanseri için de önemli bir yöntemdir. Pankreasın komşu yapılarıyla beraber karaciğer için tanıları göstermede önemli faktördür. Bilgisayarlı tomografide (BT) ise görüntüler bilgisayar ortamına aktarılır. Görüntünün daha etkin olması için bireye kontrast madde verilebilir. Pozitron emisyon tomografisinde (PET) hastaya radyoaktif madde ile işaretli şeker (glukoz) verilir. Kanserli hücreler bol miktarda glukoz depoladığı için diğer hücrelerden daha koyu görünür. Bilgisayarlı tomografi ile kombine edilen PET-BT cihazları hata payını minimal seviyede tutmaktadır. Ultrasonda ses dalgaları kullanılarak karın içi incelenir ve organların görüntülenmesi sağlanır. Endoskopik ultrasonda ise rektumdan veya ağızdan içeriye doğru ses dalgaları ile çalışan bir görüntüleme cihazı sokularak bilgi edinilir. Endoskopik retrograd kolanjio pankretikografide (ERCP) ise endoskopik yöntem kullanılarak oniki parmak bağırsağından safra kanalı, pankreatik kanal gibi yapılar görüntülenir. Röntgen kullanılarak safra kanalları ve karaciğer görüntülenirse bu yöntemin ismi cilt altı transhepatik kolanjiografi (PTC) ismini alır. Laparoskopide iç organlara cerrahi yöntemle içeriden bakılır. Karın duvarına açılan bir kesiden içeri tüple girilerek görüntüleme yapılır. Şüphe duyulan bölgeden doku alınması işlemine ise biyopsi denilir. Bu örnek laboratuvar ortamında analiz edilerek detaylı sonuçlar edinilir.
Pankreas kanserinde hastalık evreleri – aşamaları
Evre 0: Tek katman hücrelerden oluşur. Yayılma yoktur ve tespiti oldukça zordur.
Evre I: Bölgesel büyüme gözlenir. Kanserli hücreler pankreasla sınırlıdır.
Evre II: Yayılma bölgeseldir. Kanserli hücreler pankreasın dışında büyüyebilir. Lenf bezleri yakınına yayılım görülebilir.
Evre III: Yayılma alanı genişlemiştir. Kanser çevredeki ana damarlara veya sinirlere sıçramıştır. Metastaz görülmez.
Evre IV: Metastaz görülür. Kanserli hücreler karaciğer gibi uzak bölgelerdeki organlara ve yapılara sıçramıştır.
Pankreas kanseri nasıl tedavi edilir?
Diğer kanser türlerinde olduğu gibi cerrahi, radyoterapi, kemoterapi, lokal ablatif tedaviler ve ısı tedavisi yöntemlerden bazılarıdır. Tedavi süreci tanı ve teşhislere göre birçok alanda uzmanlaşmış koordineli bir ekip tarafından yürütülmektedir.
Pankreas kanseri ameliyatı
Genelde kullanılan iki farklı tür bulunur. Bunlardan ilki kür amaçlı cerrahilerdir. Tamamen alınabilecek tümörler için uygulanan operasyonlardır. Palyatif yani hafifletici operasyonlar ise geniş alana yayılan ve çeşitli nedenlerden dolayı tamamen alınamayan tümörler için uygulanır. Bu tarz cerrahilerde amaç hastanın şikayetlerini minimal seviyeye indirmektir.
Pankreas kanserinde kemoterapi tedavisi
Kemoterapi ağız veya damar yoluyla hasta bireye kanser ilacı verilmesidir. Verilen ilaçlar dolaşım sistemi aracılığı ile tüm vücut üzerinde etkili olabilmektedir. Kemoterapi kimi durumlarda radyoterapi gibi farklı yöntemlerle kombine olarak uygulanabilmektedir. Cerrahiden sonra kullanılabileceği gibi sonrasında da kullanılabilmektedir. Adjuvan tedavi olarak isimlendirilen bu yöntemde amaç operasyon sonrası kalan kanserli hücreleri yok etmektir. Neoadjuvan olarak adlandırılan tedavi ise operasyondan önce verilerek tümörün küçülmesi amaçlanır.
Pankreas kanserinde radyoterapi tedavisi
Radyoterapi yani ışın tedavisindeki amaç yüksek enerjili x ışınlarını kanserli bölgeye gönderilerek hücrelerin öldürülmesi amaçlanır. Tedavilerin bölünerek uygulanmasıyla tek bir seferde verilen doz azaltılarak normal hücrelere zarar vermesinden kaçınılır. Ancak çok falza büyük olmayan tümörlerde 1-5 seansta radyocerrahi dediğimiz teknik uygulanabilir. Radyocerrahi de ablatif bir tedavidir.
Radyoterapi genel olarak tek başına veya tek başına verilmediği durumlarda ise operasyon öncesinde neoadjuvan olarak veya operasyon sonrası lokal kontrolü artırmak maksadıyla adjuvan olarak uygulanabilmektedir. Radyoterapi kemoterapi ile kombine olarak uygulanabilir. Radyoterapinin bir diğer kullanım biçimi ise metastatik bireylerde genel olarak kısa süreli palyatif radyoterapi şeklindedir. Buradaki ana amaç ise hastanın ağrı, kusma, bulantı, kanama gibi yaşam kalitesini olumsuz olarak etkileyen belirtilerin minimal seviyede tutulması veya eğer imkan var ise tamamen yok edilmesidir.
Pankreas Kanserinde Radyoterapi Nasıl Etki Eder?
Yüksek miktardaki radyasyon hücrelerin çoğalmasını engellemekle beraber onları öldürebilir. Kanserli hücreler normal hücrelerimizden çok daha hızlı bir şekilde bölünüp çoğalırlar. Radyasyonda normal hücreler de etki görmekle beraber kanser hücrelerine göre oldukça hızlı bir şekilde toparlanırlar. Tanı ve teşhis konulduktan sonra uygun tedavi yöntemleri belirlenir ve radyoterapide uzmanlar hastalıklı hücrelerin maksimum düzeyde normal hücrelerin ise minimal düzeyde etkilenebileceği şekilde tedavi uygularlar.
Pankreas Kanserinde Ameliyatsız Tedaviler – Lokal Ablatif Teknikler
Bu yöntemlerden genellikle metastaz durumu mevcut ise yararlanılır. Radyofrekans ablasyonda (RFA) tümör içerisine sokulan sonda benzeri alet aracılığı ile radyofrekans dalgaları kanserli hücreleri ısıtarak yok etmeyi amaçlar. Mikrodalga termoterapisinde ise RFA’dan farklı olarak mikrodalgalar kullanılır. Kriyocerrahi de sıvı nitrojen yardımı ile dondurulma vardır. Nanoknife tedavisinde ise tümörlü bölgeye elektrik akımı uygulanmaktadır.
Çevre dokulara yayılımı yada hastanın genel durumunun iyi olmaması sebebiyle ameliyat edilemeyecek oldularda radyoterapi, özellikle radyocerrahi ve lokal ablatif tedaviler birlikte uygulanarak başarı sonuçlar alınabilir. Cerrah ameliyat edilmeyeceğini söylediğinde mutlaka Radyasyon Onkoloğu ev Girişimsel Radyolog’dan görüş alınız. Pankreas kanseri tedavisinde tek başına kemoterapi hiçbir zaman yeterli olmamamtadır.
Pankreas kanserinde immünoterapi tedavisi
İmmünoterapi bağışıklık sistemini harekete geçirerek vücudun kanserli hücrelerle daha efektif bir savaş vermesini sağlamaktadır.
Pankreas kanserinde ısı – hipertermi tedavisi
Isı tedavisi veya termoterapi olarak da isimlendirilir. Vücut dokusunun 39-44 C arası bir ısıya maruz bırakılması ile uygulanır ve tamamlayıcı bir tedavidir.